Pluk de dag, zolang het licht is

Zoals kerkvader Augustinus zei: “De dood is geen slechts iets, wanneer hij een goed leven beëindigt.” Wanneer ik mijn vakantie vier in een ver land, kijk ik altijd hoe de mensen daar in zo’n land met de doden omgaat. Rituelen rond dood en uitvaart vertellen immers ook hoe mensen tegen het leven aankijken.

Crematieplaatsen langs de Ganges

Neem hindoes en boeddhisten in Indië. Hun crematies vinden in de open lucht plaats, als het even kan aan de oevers van de heilige rivier de Ganges. In Varanasi zijn de Ghats, de crematieplaatsen langs de Ganges, een toeristische attractie geworden, ook al zullen veel  toeristen de nodige afstand houden tot het werkelijk gebeuren. Veel westerlingen vinden het cru, zo’n lichaam dat in de open lucht wordt gecremeerd. Voor ons in de westerse samenleving is het lichaam dermate belangrijk, dat de vernietiging ervan op een brandstapel iets is wat we liever niet zien.

Voor hindoes en boeddhisten is het lichaam veel minder belangrijk. Hun uitvaartrituelen zijn eerder gericht op de reis die de geest van de overledene moet maken nadat hij het lichaam heeft verlaten. Niet op de lege huls waar afscheid van wordt genomen. Dat betekent automatisch dat er ook minder aandacht is voor het verdriet van de nabestaanden, terwijl onze uitvaarten zich toch vooral daar op richten.

Cremeren nog verboden

Ik mag dan wel geboren zijn in Suriname; mijn voorouders kwamen allemaal uit India. Toen mijn opa stierf, was cremeren nog verboden in Suriname. De beste man is maar in de achtertuin van zijn boerderij begraven. Mijn oma had meer geluk. Toen zij stierf mocht er eindelijk gecremeerd worden. Ik was een jongetje van een jaar of 10 toen dat gebeurde en ik kan me nog goed de snelheid herinneren waarmee de vlammen om zich heen grepen. Mijn ouders hadden het toen over de ‘lichtreis’ van mijn oma en dat woord maakte, helemaal in combinatie met de vlammen, een grote indruk op mij. Ik stelde me mij voor dat mijn oma voortaan reisde op een fonkelende ster. De sterrenhemel zag ik als een gebied vol opa’s en oma’s op hun lichtvoertuig.

Het afgelopen jaar ben ik op meerdere manieren geconfronteerd met de dood. Ten eerste schreef ik samen met directievoorzitter Ron Bavelaar van Yarden het boekje Troost, over de manier waarop wij in Nederland omgaan met de dood. Het is goed om te zien dat de eenvormige, saaie uitvaarten van vroeger zijn ingewisseld voor crematies en begrafenissen waarbij persoonlijke expressie de boventoon voert en we op verschillende manieren worden herinnerd aan het leven van de overledene. Ook krijgen migrantengroepen meer en meer de mogelijkheid om hun doden op meer traditionele manier naar de eeuwigheid te begeleiden. Yarden speelt een belangrijke rol bij het mogelijk maken van bijvoorbeeld een boeddhistische, islamitische of Ghanese uitvaart in ons land.

Kwetsbaarheid van het leven

Mijn tweede confrontatie met de dood was meer persoonlijk. Een falend lijf herinnerde mij aan de kwetsbaarheid van het leven en, jawel, aan mijn naderende dood. Gezondheid lijkt een vanzelfsprekendheid wanneer je haar bezit, maar niets is minder waar natuurlijk. De hoeveelheid kwalen en ongelukken waar je dood aan kunt gaan zijn ontelbaar, dit zag ook de zeventiende arts-filosoof Sir Thomas Brown al. Hij schreef: “Mensen die niet verder dan de oppervlakte kijken, denken dat gezondheid eigen aan het leven is, en richten verwijten tot hun gestel als ze ziek zijn. Maar ik, die weet aan hoe uiterst fijne draden dat weefsel hangt, verwonder mij dat we niet altijd ziek zijn; en als ik de duizenden poorten zie, die tot de dood leiden, dank ik God dat wij maar één keer kunnen sterven.”

Gelukkig liet Magere Hein het in mijn geval bij een flinke waarschuwing. Ze willen mij kennelijk nog niet aan gene zijde van de hemelpoort, vast omdat ze bang zijn dat ik de boel daar wil gaan innoveren en restylen. Hoe dan ook ben ik van plan om de dagen die mij op dit ondermaanse nog gegund zijn in volle bewustzijn en met enige gretigheid te plukken. Dat is sowieso de grootste les die de dood ons leert, als je het mij vraagt: Pluk de dag, zolang het licht is.

Adjiedj Bakas is trendwatcher. Samen met Yarden directievoorzitter Ron Bavelaar schreef hij het boekje Troost, Inspiratie en trends uit vele culturen om vorm te geven aan afscheid. Op de locaties van Yarden ligt dit boek. Vraag hierna als u een locatie bezoekt tijdens de Landelijke herinneringsweken.