Molukse uitvaart

In de Molukse gemeenschap deel je het verlies van een dierbare met je hele familie. Samen over het verlies praten, bidden en vooral samen zijn om het verlies verwerken, is erg belangrijk.

Molukse Nederlanders

Recente gegevens over het huidige aantal Molukkers in Nederland zijn niet beschikbaar. In 2001 werd hun aantal geschat op 42.000 personen. In 2011 was het 60 jaar geleden dat de Molukkers zich als groep in Nederland vestigden. Hun gedwongen komst was een gevolg van de succesvolle Indonesische onafhankelijkheidsstrijd en het gegeven dat de Molukkers meegevochten hadden met het Nederlandse KNIL-leger.

Omdat de Molukkers hier in principe tijdelijk zouden verblijven, zijn zij aanvankelijk gehuisvest in speciale woonoorden of kampen (onder andere in voormalig concentratiekamp Westerbork). In de jaren '60 en '70 zijn op veel plaatsen speciale woonwijken gebouwd voor de Molukkers. Op dit moment zijn er nog ongeveer 60 Molukse wijken in Nederland.

De Molukse Evangelische Kerk

De meeste Molukkers zijn protestant. Een kleine minderheid van de Molukkers is rooms-katholiek of moslim. Oorspronkelijke verwantschapssystemen als familie- en dorpsbanden en de bijbehorende plichten spelen een belangrijke rol in de Molukse gemeenschap. Deze lopen dwars door de religieuze groepen heen en geven inhoud aan het geloof en daarmee ook aan de stervensbegeleiding en verliesverwerking.De opvattingen van protestantse en katholieke Molukkers over de dood komen overeen met de gangbare opvattingen van protestanten en rooms-katholieken in Nederland. De Molukkers hebben zich over het algemeen georganiseerd in eigen kerkgemeenschappen, met eigen dominees en pastoors.

Zorg voor elkaar in alles

De Molukse protestanten horen bij de Geredja Indjili Maluku, de Moluks Evangelische Kerk. De zending op de Molukken werd destijds met name bedreven vanuit de Nederlandse Hervormde kerk. De Molukse Evangelische Kerk komt daarom het meest overeen met deze kerk. Daarin zijn 2 elementen uit de traditionele Molukse cultuur van vóór de periode van het christendom nauw verweven.

Dat zijn ‘masohi’, dat staat voor zorg voor elkaar in alles, en ‘muhabbat’, dat staat voor liefde voor elkaar. Deze begrippen bepalen de sterke saamhorigheid en het belang van de familie- en dorpsbanden binnen de Molukse gemeenschap. Zij geven inhoud aan het geloof, dus ook aan stervensbegeleiding en rouwverwerking. Het evangelisch geloof van de Molukkers is geen fatalistisch geloof. De kerkdiensten vinden altijd plaats in het Maleis: het is belangrijk dat iedereen het Woord kan begrijpen. De Molukkers geloven in het eeuwig leven. Na de dood volgt de opstanding en betreedt men het Koninkrijk van God, ‘keradjaan allah’.

De dood is deel van het leven

Als men weet dat iemand op sterven ligt, begint meteen de stervensbegeleiding die tevens ook al rouwverwerking is. Iedereen gaat naar de stervende toe. Men wil samen zijn, samen praten, samen bidden. Bij Molukkers rust er geen taboe op de dood, men spreekt openlijk over het naderende einde, want de dood is deel van het leven. De dominee gaat op bezoek bij de stervende, maar ook de ouderlingen en leden van de kerkenraad komen op bezoek.

Een kam of bril van de overledene

De familie zal veelal zelf de verzorging van de overledene op zich willen nemen. Mannen worden vaak gekleed in een grijs of zwart kostuum, vrouwen in traditionele klederdracht. Het is gebruik om persoonlijke dingen, zoals een kam, zakdoekje of bril, mee te geven in de kist. Soms wordt een bijbel in de kist gelegd, maar deze wordt weggehaald als de kist gesloten wordt; een bijbel stop je niet onder de grond. Ook legt de familie soms foto’s bij de overledene in de kist. Ook deze worden weer weggenomen, zeker als het foto’s zijn van nog levende personen.

Niet meer alleen laten

Van oudsher was het gewoonte om de overledene niet meer alleen te laten tot aan de uitvaart. De overledene wordt thuis opgebaard of naar een rouwkamer bij de Molukse kerk gebracht. Veel families waken daar om beurten, maar het komt ook steeds vaker voor dat men ’s nachts om 12 uur de rouwkamer afsluit.

De avond van de troost

Een heel belangrijk onderdeel van de afscheidsrituelen wordt gevormd door de troostdienst op de avond voor de Molukse uitvaart. Deze heet ‘malam penghiburan’, letterlijk de avond van de troost. Deze is zo mogelijk nog belangrijker dan de uitvaart zelf. In ieder geval wordt de troostdienst vaak nog drukker bezocht dan de uitvaart. Enkele honderden bezoekers is geen uitzondering. Soms zelfs nog meer. De troostdienst begint met een gebedsdienst. De predikant troost naaste familie en vrienden. Het gesproken woord staat centraal. Na afloop is er koffie en zijn er kleine hapjes te eten. Daarna komt men opnieuw bijeen in de kerk voor een samenzang. De bijeenkomst staat in het teken van ‘er zijn’ voor de nabestaanden.

Nog een keer langs huis tijdens Molukse uitvaart

Molukkers kiezen meestal voor een begrafenis, hoewel ook steeds meer gekozen wordt voor crematie. Op de dag van een Molukse uitvaart uitvaart vindt ook de dienst plaats. Ook hier draait het om het gesproken woord met aansluitend plaats voor toespraken. Na de uitvaartdienst wordt de lijkkist door de kinderen en andere familieleden naar buiten gedragen. De lijkwagen rijdt altijd nog een keer langs het huis van de overledene voor men naar de begraafplaats gaat.

4711

De aanwezigen scharen zich rond het graf. Aan het graf leest de dominee een passage voor uit de bijbel. Gezamenlijk wordt het ‘Onze Vader’ gebeden. Daarna strooit de naaste familie bloemblaadjes of eau de cologne. Vroeger was dit vaak de beroemde 4711, maar tegenwoordig kiest met toch vaak liever een ander luchtje. Soms wordt ook een fles parfum meegegeven in het graf. Als de kist is gezakt schept de familie als eerste aarde over de kist. Nadat iedereen hun voorbeeld heeft gevolgd, vertrekt de familie als laatste van de begraafplaats. Na afloop gaat iedereen met de naaste familie mee, soms naar hun huis, maar tegenwoordig vaak naar een speciale ruimte die groot genoeg is om alle gasten een plaats te geven.

Veertig dagen na de Molukse uitvaart

Veertig dagen na de begrafenis is er opnieuw een samenkomst. Soms is daar de dominee bij aanwezig, maar dat hoeft niet. Er is wel altijd een ouderling bij, die voorgaat in gebed. Tijdens deze bijeenkomst staan de aanwezigen stil bij de persoon die ze moeten missen en bij datgene wat hen bindt. Samen wordt bekeken hoe het nu verder moet en worden afspraken gemaakt over ondersteuning van de directe nabestaanden.

Een graf is een huis in de Molukse gemeenschap

De protestantse Molukkers hebben geen eigen begraafplaats en laten zich begraven op de algemene begraafplaatsen. Een enkeling spreekt de wens uit te worden begraven op de Molukken. Het graf wordt beschouwd als een rumah, een huis. Dat betekent dat men de plicht heeft er goed voor te zorgen. Er staan altijd verse bloemen en de graven zien er verzorgd uit.

Islamitische Molukkers

Islamitische Molukkers volgen de uitgangspunten van de koran, hetgeen ook hun opvattingen over de dood bepaalt. De Molukse moslims rekenen zich tot een wat vrijere wetschool dan bijvoorbeeld de Marokkaanse moslims. Dat betekent dat er ook bij de rituelen rond de dood vaak minder strenge gebruiken gevolgd worden. Zo begeleiden bij de Molukse moslims ook vrouwen de overledene naar het graf. Molukse moslims nemen een rouwperiode van drie dagen in acht, dus niet vijf en ook geen veertig.

Meer informatie over islamitische rouwrituelen?

Lees meer over de rouwrituelen van de islamitische uitvaart.