Turkse uitvaart

Binnen de Turkse gemeenschap zijn er verschillende islamitische stromingen. Elke stroming heeft hun eigen gewoonten en gebruiken rondom het overlijden en de uitvaart.

Turkse Nederlanders

In Nederland wonen bijna 441.000 Turkse Nederlanders (2022). Binnen de Turkse gemeenschap zijn er veel verschillen. Dat zit niet alleen in de geloofsovertuiging, maar ook in politieke voorkeur of de binding met de streek van herkomst in Turkije. 75-85% van de Turken behoort tot de islam. Een zeer klein deel is christelijk en de overige Turken hebben geen religieuze overtuiging. De meeste Nederlandse Turkse Nederlanders zijn soennitisch. Ongeveer 18% is Aleviet.

Turkse Soenna-moslims

De Turkse Soennitische moslims volgen in principe de regels van de islam. Dat geldt voor de algemene beleving van het geloof, en ook voor de soennitische begrafenisrituelen. Naast de koran lezen ze ook de mevlüd, een lofdicht op de geboorte en het leven van de profeet Mohammed. De meeste Turkse Soennieten laten zich na hun overlijden terugbrengen naar het land van herkomst, vanwege de eeuwige grafrust en de nog steeds sterke culturele verbondenheid met Turkije en de streek waar de familie vandaan komt. Bij het overlijden van een kind kiezen ouders wel vaak voor een Turkse uitvaart in Nederland. Maar ook volwassenen laten zich vaker in Nederland begraven, in de buurt van kinderen en kleinkinderen. Steeds meer Nederlandse begraafplaatsen bieden ook eeuwige grafrust, en er zijn in Nederland ook islamitische begraafplaatsen.

Alevieten

Alevitisme is een geloof dat niet altijd strak vasthoudt aan traditionele regels en gebruiken. De Alevieten rekenen zichzelf tot de moslims en de koran is hun heilige boek, maar zij leggen de regels van de islam anders uit dan bijvoorbeeld de Soennieten (de grootste stroming onder de moslims). Bij de Alevieten ligt de nadruk vooral op normen en waarden open staan voor anderen. De naam Alevieten is afgeleid van Ali, de schoonzoon en neef van de profeet Mohammed. De Alevieten zien, in tegenstelling tot de soennieten, Ali als de opvolger van Mohammed, net als de sjiieten.

Spreken en bidden in het Turks

Alevieten doen veel islamitische gebruiken niet, zoals de dagelijkse ‘namaz’ (gebeden), het vasten en het bidden in de moskee. Alevieten gaan ook niet op bedevaart naar Mekka. Vrouwen dragen geen hoofddoek. Alcohol is niet verboden. Veel Soennieten beschouwen Alevieten daarom niet als moslims.

Bij de Alevieten heten de geestelijke leiders ‘dede’. Het idee van de gebeden in de islam is in het Alevitisme vervangen door een gebeurtenis, Âyin-î Cem genoemd. De cem heeft behalve een religieuze ook een sociale functie. Mannen, vrouwen en kinderen komen bij elkaar, discussiëren met de dede over allerlei onderwerpen en voeren samen een speciale dans uit, de semah. De dede spreekt en bidt niet in het Arabisch, maar in het Turks, zodat iedereen weet waar het over gaat.

De Alevieten en de islam

Over het algemeen leggen Alevieten de islam anders uit. Een belangrijk uitgangspunt voor het dagelijks leven is: ‘Wees de meester over je handen, tong en driften’. Alevieten kijken wel op dezelfde manier naar de dood als andere moslims en de bijbehorende rituelen passen binnen de islamitische gedachte. De dood is de wil van Allah en die moet je aanvaarden. Vrijwel alle Alevieten willen in Turkije begraven worden. Veertig dagen na het overlijden komt iedereen samen tijdens een viering om de overledene te herdenken.

Verloop van een Turkse uitvaart

Een Turkse uitvaart wordt meestal druk bezocht. Tijdens een ‘gewone’ uitvaart zijn zeker tachtig tot honderd mensen aanwezig. Maar dat aantal kan ook oplopen tot enkele honderden.

Het is traditie om op de donderdag in de eerste volle week na de uitvaart kennissen en buren uit te nodigen in het huis van de overledene. Namens de overledene deelt de familie eten uit. Tijdens deze bijeenkomst worden ook verzen uit de koran gelezen.

Op de veertigste dag na de Turkse uitvaart is er een herdenkingsbijeenkomst, – die meestal iets minder uitgebreid is. De mannen gaan hiervoor meestal naar de moskee, de vrouwen komen thuis samen. In bepaalde streken van Turkije kwamen de mensen ook weer bij elkaar op de 52e dag. Sommige families houden zich hier in Nederland nog steeds aan deze traditie.

Moslims onderhouden het graf wel, maar ze versieren het meestal niet. Turkse moslims kiezen er wel vaak voor om na een paar maanden planten bij het graf te zetten.